AIRIÑOS NOS ANOS 50

Se volvemos a mirada cara a vila, e nos situamos na década dos 50, podemos ver que renace a afección en Rianxo polo teatro e polas corais. Paralelamente ao Grupo Airiños, xorden outras experiencias teatrais dunha maneira esporádica e para fins concretos. Así, na primavera de 1953, estrean no cine “Avenida” dúas obras dun vello amigo, Rafael Dieste, que andaba exiliado por terras arxentinas. Trátase dunha “farsilla” en tres actos “Curiosa Muerte Burlada” e unha “comedieta circense” nun acto “La Amazona y los Excéntricos”. A actriz Pilar Tubío Alcalde fará de “Angelita”, acompañada de cinco ou seis actores, dirixidos “con gran acierto” por outro home ben recordado, antigo galeguista, Benito Rial, que botaba de menos aquelas representacións de antano.

“Lástima que la velada no sea un mes más tarde. Acaso en julio, o en agosto, pudiésemos presenciarla los posibles veraneantes de Rianxo. Pero urge reunir fondos para las Fiestas de Nuestra Señora de Guadalupe, y las obras ya deben estar bien ensayadas. El exceso de ensayo, pudiera perjudicarles, como a los jugadores de fútbol el excesivo entrenamiento. Sin embargo ¿por qué no acude a Santiago y a otras poblaciones gallegas la “Agrupación Rianxeira” con las obras de Dieste? Podrían venir aquí, durante las Fiestas del Apóstol, y si no vienen iremos allá... en una “rubia”.

(Borobó, 20-6-1953)

Os capeláns Vicente Tarrío Martiñán e logo Don Arturo, formarán a varios actores, pequenos e grandes, que actuarán tamén de cando en vez. Outra experiencia moi fugaz foi a “compañía de teatro de Juan Dourado”, que finou o mesmo día da súa presentación, e incluso non chegou a rematar a función, na que ese home puxera un grande interese. Para súa desgraza, esa audacia, e certa improvisación, aínda hoxe é recordada con sorriso, pero dá boa fe de como en Rianxo se podían facer cousas interesantes sen cartos, sen posibilidades de continuidade e sen un chisco de medios materiais.

En Asados, animados pola boa acollida que tiñan as pezas teatrais, Airiños continuará ofrecendo representacións durante décadas. As obras dos 40-50 foron, entre outras, “Na casa do ciruxano”, “Trato a cegas”, “O cego da Xestosa”, “Todo ten Goberno” e “Xacobe, Farruco e Xuana”.

En busca de salas con máis aforo, atoparon a casa de Isolina, en Soigrexa, que xa antes da guerra fora utilizada como teatro, onde se poñían luces de candil e farois, e, como adiantamos, o cine “El Centro”. Tamén nos camiños que levaban ao local había que poñer luces de carburo, dende o Cruceiro Novo ata o Souto de Soigrexa, para que a xente non mollara os pés nas pozas.

A ditadura franquista recortou moitas liberdades, e prohibiu entre outras cousas a bandeira, o himno e a lingua galega. Así, pese a que se impoñía o castelán nas escolas, o Grupo de Teatro Airiños nunca abandonou as súas normas establecidas. A bandeira galega poñíana no escenario cubrindo a cunca do apuntador, aínda que só durante os ensaios, porque eran tempos nos que estaba prohibido facer actos públicos coa enseña.

Como anécdota, cabe dicir que, en maio de 1957, un día despois dunha actuación no cine “Avenida” de Rianxo, onde os membros do Grupo burlaran a prohibición da Benemérita, atrevéronse a regalar a bandeira galega na mesma estación do tren, en Catoira. Foi o seu actual director, Xesús Santos Suárez (daquela un mozo de 20 anos), quen lla deu a unha rapaza do Grupo que marchaba para Bos Aires para que a levara de recordo, trátase de Lola Romero.

Daquela as veladas eran acontecementos únicos aos que asistía toda a parroquia.

Aparece nestes anos outro importante persoeiro, José Otero (o seu pai xa colaborara nas primeiras representacións de Airiños), que fará tanto de actor coma de copista. Bo debuxante, pasaba a limpo con boa letra, os papeis dos actores e pintaba os decorados. Cando emigrou a Asturias, onde traballaría ao longo de 30 anos, tivo que ocupar o seu posto, como actor, Xesús Santos.

Froito da constancia do Grupo Airiños, nesta época xorden “imitadores” de novo en Rianxo. Outros grupos interésanse polo escenario. Así José Figueiro Sobradelo, coñecido polo alcume de “Gaitolas”, dirixirá algunhas representacións teatrais, pero faltaba constancia e tiveron unha vida moi curta, ao igual que as levadas a cabo polo Centro Cultural “Vicente Vidal” de Leiro, polo Grupo do Centro Cultural e Deportivo de Taragoña, e polo Liceo Marítimo Rianxeiro (que a comezos dos oitenta formará o grupo “O Xeito”, que, con bo criterio e acerto, dirixe Andrés Martínez “Pancho”).

Ademais do plantel de actores, o Grupo Airiños non está parado e experimentará trocos e transformacións. Nos sesenta, as obras do Grupo amplíanse con outras escritas por autores rianxeiros. Recuperan a Rafael Dieste e a súa ben coñecida “A fiestra valdeira”, en 1961.

Aínda que a citada obra contaba con 25 anos de existencia, cando os asadenses quixeron representala en Catoira, tiveron atrancos, pois ao ser provincia de Pontevedra, non lles serviu de nada a autorización do Delegado de Turismo e da Sociedade de Autores da Coruña, que tiña a responsabilidade da censura a nivel provincial. Houbo que repetir as xestións en Pontevedra, e esta vez irá con eles o crego poeta Faustino Rey Romero, que traballaba co Grupo de asesor literario e, ás veces, de presentador. O Delegado pontevedrés díxolle ao crego: “E logo, Don Faustino, habendo obras tan interesantes da nosa literatura ¿como van meterse con esas cousas dun home no exilio?”, referíndose a Dieste (que aínda no regresara definitivamente de Bos Aires). Rey Romero, respondeulle: “Eu non veño aquí para que me dea leccións de literatura”, e quedouse tan fresco. Santos pisoulle un pé ao crego para que acougara un pouco, pero en canto o Delegado saíu un intre da sala, Faustino púxose a “despotricar” en voz alta: “¡Eu a este tío non o aturo máis!”, colleu e marchou, deixando só a Santos. Cando volveu o Delegado, preguntou por el, e Santos tivo que dicirlle que o crego marchara porque tiña un apuro. “Pois se ten un apuro, váianse, váianse...”. Non acadaron os necesitados papeis.

Como xa estaba todo preparado, a obra deuse igual. Pensaron que non ía pasar nada. O propietario do cine, José Vázquez, que era un coñecido médico, cría que o ían “empapelar”. E así foi, pois puxéronlle unha multa e clausuraron o cine. Máis tarde, perdoáronlle a multa e só tivo que pechar o cine dous domingos. A ditadura xa estaba pasando a ser unha “dictablanda”.

O Grupo Airiños sempre procurou andar a ben coas autoridades, dentro da legalidade, pero coa censura tiveron unha loita tremenda. Unha obra que o público pedía que repetiran foi “N’a casa do ciruxano”, de Roxelio Riveiro e Telésforo Cestelo, un xoguete cómico que sufriu tantos remendos que nin os propios autores a recoñecerían. Pero todo quedou ó gusto do público, que ría moitísimo durante as funcións. Ao igual que “Os vellos non deben de namorarse”, de Castelao, a obra do cirurxián tamén foi posta en escena para ser proxectada na Televisión Española en Galicia.

“N’a casa do ciruxano” foi executada probablemente en máis dun cento de ocasións. Como outra anécdota, cabe dicir que, no lugar de Buhía, roubáronlles o libreto da obra e os do Grupo conseguiron reproducilo (con máis ou menos aproximación) porque moitos actores, e mesmo espectadores, recordaban ben anacos do texto. É así como esta obra non se pode dicir que teña un autor, pois é máis ben un traballo de toda a parroquia.

Durante a restauración da casa museo de Rosalía de Castro en Padrón, Airiños colabora co presidente da fundación, o doutor Sixto Seco. Formouse en Rianxo unha delegación do Padroado, e o Grupo de Teatro deu varias veladas coa finalidade de acadar fondos para reparar o edificio. Así, repoñeríase “N’a casa do ciruxano”, como dixemos, unha das obras máis representadas, xunto con “O Rei da Carballeira”. Outras pezas desta etapa, que tiveron moi boa acollida do público, foron “Un home de sorte”, “A morriña” e “Mal de ollo”.

Noutras ocasións, para recadar cartos para a citada casa de Rosalía, era necesario recorrer ás petitorias polas casas da parroquia de cara a incrementar as cantidades en metálico. Xesús Santos recorda que foron á casa dun coñecido, e dixéronlle: “Vimos pedir para a casa de Rosalía”. O veciño estrañouse ó pensar que estaban a pedir para unha veciña do mesmo nome, ó mesmo tempo que exclamaba, cerrando a porta: “Para a casa de Rosalía... ¡Que vaia traballar, carallo!”.

As obras de teatro necesitaban sempre unha autorización do Goberno Civil, que en ocasións tardaba meses en chegar, tempo no que o Grupo aproveitaba para os ensaios. Debíanse enviar dúas copias da obra a Coruña, e devolvían unha delas co selo de “nihil obsta”, quedándose co outro exemplar. Había que reservar tamén dúas entradas para un Delegado Gobernativo, que controlaba as entradas e que os textos estiveran axustados segundo foran aprobados.